Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının taleyinə doğan günəş idi. Onun parlaq zəkası, müdrikliyi və iradəsi əsrlərin yaddaşına həkk olunmuş bir işıq kimi millətin yolunu nurlandırdı. Bu müdrik insan bütün şüurlu həyatını öz xalqının xoşbəxtliyinə, canından artıq sevdiyi Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə və qüdrətlənməsinə həsr etdi. Onun hər addımı, hər qərarı yalnız bir amalın – Azərbaycanın varlığını əbədi etmək, onu dünya miqyasında tanıtmaq və ucalara qaldırmaq amalının təcəssümü idi.

Xalqın lideri olmaq böyük xoşbəxtlikdir. Lakin bu xoşbəxtlik hər kəsə nəsib olmur. Heydər Əliyevdə bu keyfiyyətlər anadan gəlmə idi – onun fitri istedadı, dövlətçilik duyğusu və xalqına sonsuz məhəbbəti onu tarixin seçilmiş şəxsiyyətinə çevirdi. Ana tarix bu müdrik şəxsiyyətin əvəzsiz lider olduğunu çoxdan təsdiq etmişdir. O, yalnız bir siyasətçi deyil, həm də milli ruhun, milli iradənin simvolu idi.
Heydər Əliyevin adı Azərbaycanla birləşərək bütöv bir epoxanın rəmzinə çevrildi. O, xalqın taleyində dönüş nöqtəsi yaratdı, müstəqilliyin sütunlarını möhkəmləndirdi, dövlətçiliyin əsaslarını qurdu. Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan yalnız siyasi müstəqillik qazanmadı, həm də mənəvi müstəqilliyə, özünəinam və özünüdərk gücünə sahib oldu.
Bu gün hər bir azərbaycanlı Heydər Əliyevi xatırlayarkən yalnız bir lideri deyil, həm də milli varlığın qoruyucusunu, xalqın yolunu işıqlandıran günəşi yada salır. Onun irsi, ideyaları və müdrikliyi gələcək nəsillərin yol xəritəsi, milli kimliyin əbədi mayakı olaraq yaşayır.
Köhnə bakılı, uzun illər ittifaq vəzifələrində çalışmış Nikolay Baybakov deyirdi: “Mən öz xalqını, öz vətənini Heydər Əliyev qədər sevən ikinci bir şəxsiyyət tanımıram…” Bu sözlər sadəcə bir xatirə deyildi, həm də tarixin hökmü idi. Çünki Heydər Əliyev öz xalqına olan sevgisini yalnız sözlə deyil, bütün ömrü boyu gördüyü işlərlə sübut etmişdi.
Bəli, Heydər Əliyev zamana, məkana sığmayan bir şəxsiyyət idi. Onun böyüklüyü təkcə siyasi liderlikdə deyil, həm də milli ruhun daşıyıcısı olmasında idi. Yenə Baybakovun sözlərinə müraciət edək: M. Qorbaçovun məkrli siyasəti nəticəsində ittifaq rəhbərliyindən uzaqlaşdırıldıqdan sonra, çətinliklə də olsa, Azərbaycana qayıdan və Naxçıvanda məskunlaşan Heydər Əliyevlə görüşəndən sonra o deyirdi: “Maraqlıdır, SSRİ kimi nəhəng bir ölkəyə sığmayan Heydər Əliyev, görəsən balaca Naxçıvana necə sığır?!”
Əslində, bu sualın cavabı çox sadə idi: Heydər Əliyev həmin illərdə Naxçıvanla nəfəs alırdı. O, bütün çətinlikləri naxçıvanlılarla birlikdə yaşayır, onların dərdini öz dərdi, sevincini öz sevinci bilirdi. Naxçıvanın hər daşı, hər küçəsi onun mübariz ruhunun şahidi idi. O, balaca bir məkanın içində böyük bir dövlətçilik məktəbi qurdu, xalqın ümidini diri saxladı, müstəqilliyin təməl daşlarını məhz orada qoydu.
Heydər Əliyevin Naxçıvandakı fəaliyyəti sadəcə bir sürgün həyatı deyildi. Bu, əslində,
Azərbaycanın müstəqillik toxumlarının cücərdiyi laboratoriya idi.
O, Naxçıvanda milli ideyanı yenidən dirçəltdi, xalqın öz gücünə inanmasını təmin etdi. Hər bir naxçıvanlı onunla birgə mübarizə aparır, onunla birgə nəfəs alırdı.
Beləcə, SSRİ kimi nəhəng bir imperiyaya sığmayan Heydər Əliyev, balaca Naxçıvanın ruhuna sığdı. Çünki Naxçıvan onun üçün yalnız coğrafi məkan deyildi – o, milli iradənin, mübarizliyin, xalqla birgə yaşamağın rəmzi idi.
Heydər Əliyev hakimiyyət ustası idi. Onun siyasi iradəsi, dövlətçilik bacarığı və müdrikliyi yalnız Azərbaycan xalqı tərəfindən deyil, dünyanın əksər dövlət başçıları tərəfindən etiraf olunurdu. Amerika Birləşmiş Ştatları kimi nəhəng bir dövlətin sabiq prezidenti Bill Klintonun Heydər Əliyevlə ilk görüşdən sonra söylədiyi sözlər bu həqiqətin ən parlaq sübutudur: “Heydər Əliyev nəinki Azərbaycanı və ya Amerika Birləşmiş Ştatlarını, hətta bütün dünyanı idarə etməyə qadir bir liderdir…” Bu fikir, əslində, onun şəxsiyyətinin miqyasını, liderlik gücünü və dünya siyasətindəki nüfuzunu təsdiqləyirdi.
Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycanın qurucusu və memarı idi. O, yalnız bir dövlət başçısı kimi deyil, həm də milli ideyanın daşıyıcısı, xalqın gələcəyini düşünən uzaqgörən bir lider kimi tarixə düşdü. Onun rəhbərliyi dövründə Azərbaycan geridə qalmış bir ölkədən ittifaq respublikaları arasında inkişaf edən, iri addımlarla irəliləyən bir respublikaya çevrildi. Bu inkişaf təkcə iqtisadi göstəricilərdə deyil, həm də milli özünüdərk, siyasi müstəqillik və beynəlxalq nüfuzda özünü göstərirdi.
Heydər Əliyevin siyasi kursu Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaqla yanaşı, onu möhkəmləndirdi, dövlətçiliyin sütunlarını bərqərar etdi. Bu gün həmin kurs möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev tərəfindən çox böyük uğurla davam etdirilir. İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan Heydər Əliyevin qoyduğu təməl üzərində daha da güclənir, regionda və dünyada söz sahibi olan bir dövlətə çevrilir.
Beləcə, Heydər Əliyevin adı yalnız bir dövrün deyil, bütöv bir epoxanın simvoludur. O, xalqın taleyinə yön verən günəş, dövlətçiliyin memarı, müstəqilliyin qoruyucusu idi. Onun irsi bu gün də yaşayır, gələcək nəsillərə yol göstərir və Azərbaycanı daha böyük zirvələrə aparır.
Xalqımızın ümumilli lideri Heydər Əliyev zamanın fövqündə durmağı bacaran bir şəxsiyyət idi.
Can bir qardaşlarımız olan türklərin öz xalqı üçün misilsiz xidmətlər göstərmiş Atatürk haqqında müdrik deyimləri var: ” Dünyanın harası olursa olsun, orada cəmi bircə nəfər olsa  belə türk varsa , deməli orda Mustafa Kamal Paşa Atatürk var…”
Mən deyərdim ki, müdrik və qocaman dövlət xadimi, Azərbaycan xalqının böyük lideri Heydər Əliyev də Türkiyənin Ulu Öndəri ilə eyni sırada duran, millətlərin taleyində iz qoymuş ən ali şəxsiyyətlərdən biridir.
Heydər Əliyevin ittifaq hökumətində yüksək dərəcədə əhəmiyyətli posta irəli çəkilməsi də təsadüfi deyildi. Bu görkəmli dövlət xadiminin Azərbaycanda gördüyü əzəmətli quruculuq işləri, təşkilatçılıq, və dövləti idarəetmə bacarığı ölkə rəhbərliyinə yaxşı məlum idi. Artıq yaşa dolmuş, səmərəli iş fəaliyyətləri azalmış rəhbərlərin toplaşdığı Kremlə məhz, Heydər Əliyev kimi yorulmaq bilmədən çalışan, yaranmış problemlərin mahiyyəti və həlli yollarını dərindən bilən kadrlar lazım idi.
Heydər Əliyev isə on dörd ilə yaxın rəhbərlik etdiyi, qurub – yaratdığı və canı qədər sevdiyi Azərbaycandan ayrılmaq istəmirdi. Heydər Əliyevi hələ çekist fəaliyyəti dövründən yaxşı tanıyan hakimiyyət partiyasının baş katibi Y. V.Andropovun isə qərarı qəti idi:
” Sən mənə burda lazımsan Heydər Əliyeviç…”
Və beləcə Heydər Əliyevin 5 illik Kreml dövrü başlandı. Əslində bu gəlişlə çoxdan passivləşmiş Kreml divarları arasına yeni bir canlanma, hər gün axşam saatlarına qədər fasiləsiz çalışmaq tendensiyası gətirilmişdi. Kabinetlərdə oturub mürgüləyən, iş gününün başa çatmasını səbirsizliklə gözləyən, istirahət günlərini xudmani bağ evlərində keçirməyə adət etmiş nazirləri və digər rəhbərləri belə iş metodu qətiyyən razı salmırdı…
Zamanın sınaqları bir daha göstərdi ki, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin müdrikliyi yalnız öz dövrü ilə məhdudlaşmır, gələcək nəsillərin taleyinə də işıq saçır. Onun uzaqgörənliyi, dövlətçilik fəlsəfəsi və milli maraqları hər şeydən üstün tutan mövqeyi, Azərbaycan xalqının gələcək yolunu müəyyənləşdirən əsas dayaqlardan biri oldu.
2003-cü ildə İlham Əliyevə verdiyi yüksək qiymət, əslində, bir ata nəsihəti, bir dövlət xadiminin uzaqgörən proqnozu və bir xalqın gələcəyinə yazılmış strateji xəritə idi. Heydər Əliyevin xalqa müraciətində səsləndirdiyi sözlər — “Mən İlhama özüm qədər inanıram. İnanıram ki, mənim axıra çatdıra bilmədiyim işləri o tamamlayacaqdır…” — sadəcə bu bir etimad ifadəsi deyil, həm də tarixi bir vəsiyyət idi. Bu vəsiyyətin dəyəri zaman keçdikcə daha aydın görünməyə başladı.
Həqiqət göz önündədir: İlham Əliyev, “nəyi, necə, nə vaxt eləməyi yaxşı bilən” müdrik Ali Baş Komandan kimi, xalqımızın düyünə düşmüş 30 illik Qarabağ məsələsinə son qoydu. 2020-ci ilin payızında başlanan 44 günlük Vətən müharibəsi, Azərbaycan tarixində bir dönüş nöqtəsi oldu. Bu müharibə yalnız torpaqlarımızın azadlığı deyil, həm də milli qürurumuzun, dövlətimizin gücünün və xalqımızın birliyinin təntənəsi idi.
İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qazanılan Zəfər, Heydər Əliyevin uzaqgörənliyinin ən parlaq təsdiqi oldu. Çünki o, hələ sağlığında Azərbaycanın gələcəyini İlham Əliyevin əllərinə etibar etmişdi. Bu etibarın doğruluğunu isə tarix özü sübut etdi. Qarabağın azadlığı, Şuşanın qurtuluşu, üçrəngli bayrağımızın işğaldan azad edilmiş torpaqlarda dalğalanması — bütün bunlar Heydər Əliyevin müdrikliyinin və İlham Əliyevin qətiyyətinin birləşmiş nəticəsidir.
Beləliklə, zaman göstərdi ki, Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi və İlham Əliyevin müdrikliyi bir-birini tamamlayan iki sütun kimi Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəm təməlini təşkil edir. Bu təməl üzərində qurulan müasir Azərbaycan, həm tarixi ədaləti bərpa etdi, həm də gələcək nəsillərə güclü, müstəqil və qürurlu bir dövlət miras qoydu.
Heydər Əliyev fenomeni, Azərbaycan tarixində hələ tam açılmamış bir sirr kimi qalır. Onun həyat yolu, siyasi müdrikliyi və dövlətçilik fəlsəfəsi yalnız bir liderin taleyi deyil, bütöv bir xalqın yaddaşında əbədi iz buraxmış hadisələr silsiləsidir. Bu fenomeni tam anlamaq üçün zaman, təhlil və dərin araşdırma tələb olunur. Çünki Heydər Əliyev yalnız bir siyasətçi deyil, həm də milli kimliyin, dövlətçilik ənənələrinin və müasir Azərbaycanın ideoloji sütunlarının qurucusudur.
Onun həyatının müxtəlif dövrlərinə nəzər saldıqda, hər mərhələnin özünəməxsus çətinlikləri və uğurları ilə yadda qaldığını görürük. Sovet dövründə yüksək vəzifələrdə çalışaraq Azərbaycanın inkişafına verdiyi töhfələr, müstəqillik illərində isə dövlətin varlığını qorumaq üçün göstərdiyi qətiyyət, bu fenomenin çoxşaxəli mahiyyətini açır. Heydər Əliyev həm daxili siyasətdə, həm də beynəlxalq arenada Azərbaycanı tanıdan, mövqeyini möhkəmləndirən bir lider kimi tarixə düşmüşdür.
Bu böyük şəxsiyyətin həyat və fəaliyyətini dərindən öyrənmək üçün, onun ilk bioqraflarından olan istedadlı yazıçı – publisist, Xalq yazıçısı Elmira Axundovanın çoxcildli “Heydər Əliyev. Şəxsiyyət və zaman” roman-tədqiqatı mühüm mənbədir. Bu əsər yalnız faktların toplusu deyil, həm də bir dövrün ruhunu, siyasi mübarizələrin dinamikasını və liderin xarakterini açan geniş panoramadır. Elmira xanımın qələmi ilə yazılmış bu monumental tədqiqat, oxucunu Heydər Əliyevin həyatının müxtəlif mərhələlərinə aparır, onun düşüncə tərzini, qərarlarının arxasındakı məntiqi və dövlətçilik missiyasını daha yaxından anlamağa imkan yaradır.
Dövlət başçımızın müdrik qərarı ilə 2023-cü ilin Azərbaycanda “Heydər Əliyev ili” elan olunması, xalqımız tərəfindən sonsuz razılıq və minnətdarlıqla qarşılandı. Bu qərar, həm ulu öndərin irsinin əbədiləşdirilməsi, həm də gələcək nəsillərə onun müdrikliyini, dövlətçilik fəlsəfəsini daha dərindən tanıtmaq baxımından tarixi bir addım oldu.
P.S. Sonda öz şirin təhkiyə üslubu ilə bu müdrik şəxsiyyəti yuxusuz gecələrin, hər qələm sahibinə xas olmayan dərin təhlillərin, gərgin axtarışların hesabına çoxsaylı oxucularına ustalıqla təqdim edən hörmətli Elmira xanım Axundovaya sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Onun çoxcildli “Heydər Əliyev. Şəxsiyyət və zaman” roman-tədqiqatı, yalnız bir bioqrafik əsər deyil, həm də bir dövrün ruhunu, bir liderin müdrikliyini və bir xalqın taleyini əks etdirən möhtəşəm salnamədir.

Fuad Biləsuvarlı,
AYB və AJB-nin üzvü